TRÚC CHI - CÔNG LÝ VÀ LUẬT PHÁP Ở ĐÂU ?

TRÚC CHI

CÔNG LÝ VÀ LUẬT PHÁP Ở ĐÂU ?
Chúng tôi đang ăn bữa cơm tối. Ngoài trời cơn mưa rỉ rả cùng cái lạnh sắp vào đầu tháng chạp của thành phố biển miền Trung. Bóng hai người đội trùm áo mưa tay dắt theo một cháu bé trai khoảng năm tuổi cũng choàng áo mưa trùm kín hết người, rụt rè bước lên bậc thềm, vào đứng bên mâm cơm. Tiếng người phụ nữ nói trước, tay vừa tháo mũ ra, khuôn mặt đẫm ướt nước mưa hay nước mắt :
- Các anh ơi, ngày mai chính quyền thị xã đập nhà em.
Người chồng chưa nói gì, ngồi sụp xuống ghế, hai mắt nhìn chúng tôi như để được cầu cứu. Cách đây một tháng anh vào tại toà soạn gửi đơn khiếu nại về ngôi nhà số 5 đường Ngô Quyền, nét mặt trẻ trung, vậy mà bây giờ trông anh già hơn chục tuổi. Tính là đơn gửi cho chúng tôi là trong con số năm mươi cùng với giấy tờ xây cất, bản đồ thiết kế xây dựng của ngôi nhà chính quyền thị xã cấp năm 1983. Đơn gởi đi từ cấp phường, cấp thị xã đến cấp tỉnh , các cơ quan chức năng đến cấp trung ương, hội đồng nhà nước, ban bí thư trung ương Đảng và đồng chí tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam. Nơi nào anh nghĩ kêu được là anh tới, vợ anh không ngại chữ xấu bảo là viết đơn liền. Sáu tháng nay anh chị viết lẫn trong nước mắt.
Cứ mỗi lần nhớ lại cái ngày 20.4.8 thật khủng khiếp, kinh hoàng khi tờ thông báo uỷ ban thị chuyển đi gõ cửa 72 ngôi nhà đường Ngô Quyền lệnh giải toả. Tiếng rên rỉ các cụ già, nỗi đau thầm lặng các bà mẹ trẻ, tức tối cùng quẫn của những ông chồng hành nghề lao động trước những lời thúc hối phải dọn nhanh, phá nhanh vào hạn chót trung tuần tháng năm cùng những lời kết tội 72 căn hộ lấn chiếm vỉa hè, lòng đường. Bà con không thể giải thích nỗi những điều gán ghép tội lấn chiếm này, mặc dầu cuộc đời và ngôi nhà họ hiểu họ hơn ai hết. Hồi đó vẫn con đường này, cái tên lịch sử nằm cạnh chợ Tuy Hoà này. Từ năm 1965, 1970 của những mùa hè đỏ lửa bà con các nơi dồn về dựng nhà, cất quán làm ăn sinh sống. Hàng cây dương đứng sẵn lề đường chứng kiến nhìn vào những ngôi nhà dân nghèo phiêu tán được định cư tận phía trông kia. Vậy mà nay chính quyền buộc họ cái tội lấn chiếm lề đường là lấn chiếm làm sao? Cuungx cái ngày 20 tháng tư đó hai vợ chồng người thợ sửa đồng hồ trong căn nhà số 5 cầm thông báo của uỷ ban như cầm cục băng giá tái tê, như cầm hòn than cháy bỏng. Hai chiếc đồng hồ đang sửa hai vợ chồng đánh rơi xuống nền xi măng lúc nào không biết, tiếp đó cơn sốt phát lên.
Liền mấy đêm, uỷ ban thị xã huy động dân quân, đội công trình công cộng mang búa, mang cưa, dao rựa, cuốc xẻng áp vào con đường trước 72 căn hộ cưa cây, chặt cây ầm ầm ào ào như bão đổ. Không điện, nổi lửa đuốc, giong đèn mà chặt, mà cưa, mà đào rung chuyển cả một con đường. Họ vừa chặt, cưa, đào vừa nói vào để 73 căn nhà nghe rằng dân ngụ cư đừng hòng mà ở được Tuy Hoà của chúng tao. Người chồng trong căn nhà số 5 nghe họ nói mà đau đớn, mà trằn trọc suốt đêm, Nhưng năm 1970, anh cùng bà con kéo về Tuy Hoà làm ăn sinh sống. Anh từ Bình Định trốn lính chạy vào, nhưng cái nạn dịch ấy cũng không buông tha anh. Chính trong căn nhà hồi đó chỉ vài miếng tôn, vài cây cột chống lên tạm gọi là “nhà” ngoài cửa treo tấm bản hiệu “Đông Thành” sửa đồng hồ. Vào một buổi trưa thị xã đầy cơn gió nam cồ thổi rát mặt, anh đặt bàn chân trái của mình lên tấm ván nằm, tay cầm con dao bén, hai mắt nhắm kín, con dao đưa xuống thật nhanh , hai ngón chân anh rơi ra, rồi anh ngã chết điếng trong bàn tay người vợ. Máu của anh nhỏ giọt xuống thấm vào đất làm thành kỷ niệm của ngôi nhà và làm nên quyền sống của ngôi nhà từ đó. Mọt tháng băng bó bàn chân mất ngón cái và ngón hai, ngồi một chỗ anh nhìn lên mấy ngọn cây dương nghe gió biển thổi mà yên tâm làm ăn khỏi sa vào cái nghề cầm súng bắn người. Vậy mà bây giờ họ chặt hết hàng cây dương để làm mất dấu lề, để ghép tội 72 căn nhà chiếm lấn lề đường lòng đường là như vậy đó.
Hôm chúng tôi đứng giữa con đường Ngô Quyền nhiều bà con từ trong chợ Tuy Hoà đi ra, dừng lại nhìn hỏi chúng tôi bằng những câu dồn dập. Tại sao con đường không phải trục lộ chính giao thông mà chính quyền lại mở rộng đến 16 mét, rộng quá chừng chừng ? Tại sao mở đường không lấn vào phía chợ, một vài căn lều, một vài ki-ốt có thể giở đi được chứ, vậy mà họ lại lấn dần về phía nhà dân, bắt dân phải đập phải phá ? Tại sao bắt dân giở nhà mà không chuẩn bị chỗ ở cho dân, dù là đền bù rất ít ? Tại sao ? Tại sao ? Đấy là bà con chưa hỏi tới qui hoạch giải toả nhà dân, giải toả lòng lề đường chỉ có cấp thị xã quyết định mà không được cấp tỉnh duyệt. Một cụ già nhà ở bên kia đường Lê Lợi xăm xăm đi tới vùng đất trũng, hai tay bới bới chỉ cho chúng tôi gốc cây dương:
- Đấy, các ông nhà báo xem, họ chặt cây rồi hô hoán bà con lấn chiếm lề đường, phải chăng họ lừa bà con, ghép tội bà con.
Chúng tôi cũng nghĩ như cụ già kia, gốc cây dương còn đó, một chứng nhân còn đó, sự thật đó không thể chối cãi. Chính vì sự thật kia mà ngày 10.6.88 bà con đường Ngô Quyền thuê năm chiếc xe tải vào tận Nha Trang gặp cho được uỷ ban tỉnh để khiếu nại việc giải toả lòng lề đường Ngô Quyền, Ngày đó người đàn ông nhà số 5 hiệu “Đông Thành” khập khiểng bàn chân chỉ còn ba ngón thay mặt bà con đứng trước cổng uỷ ban tỉnh đệ lên một xấp đơn kêu cứu quyền sống những ngôi nhà. Ngày đó đồng chí chủ tịch tỉnh Võ Hoà một tay nhận đơn bà con, một tay ký lệnh gởi uỷ ban xã ngừng giải toả đường Ngô Quyền. Trong khi đó, ngoài kia họ huy động ban công trình công cộng, công an phường thị, ban quản lý thị trường, thương nghiệp ,mang xe lớn, búa tạ, xà beng, cưa đục xông vào 69 ăn nhà đập phá, nhà sập, tường nứt. Ngày đó chủ tịch thị xã Đặng Hồng Đức như một vị nguyên soái tả xung hữu đột vừa dõng dạt tuyên bố để mọi người nghe “dù có lệnh của tỉnh nhưng địa phương vẫn tiếp tục mở đường chứ không dừng lại được”. Ngày hôm đó bà con ở nhà rất ít nhưng cũng tổ chức chống giữ, tay gạch đất đá ném ra, để cản những tay sắt, xà beng ngoài kia ào ào vào. Nhưng rồi những căn nhà vách đất, mái tôn lần lượt nằm xuống đau đớn quằn quại. Sáu mươi chín nhà nằm sấp mặt như sau một trận bão to, chỉ còn lại ba ngôi nhà hai tầng, xây kiên cố đứng lẻ loi cô độc. Ngôi nhà số 5 sau đó mấy ngày nhận liên tiếp công văn chính quyền thị xã giục giã theo thước tấc đo đạc của ban công trình phải phá dỡ 2 mét 5 từ ngoài vào tròng, từ trên xuống dưới.
Ngôi nhà số 5 kháng nghị, đơn gửi đi khắp các cơ quan chức năng trong nước. Chẳng là ngôi nhà từ mấy tấm tôn, bốn bức vách che phên, bốn bàn tay của hai vợ chồng người lao động trong mười ba năm dành dụm để làm nên ngôi nhà đẹp đẽ vững chắc. Đơn xin sửa nhà ngày 21.8.82 khu phố xác nhận ngày 23.8.82, uỷ ban phường xét đề nghị 27.8.82, ban quy hoạch xây dựng thị xã thẩm tra cấp phép ngày 27.8.82, ban quản lý nhà đất và công trình công cộng thị xã xem xét chấp thuận ngày 28.8.82 còn tươi màu mực. Xin được bốn chữ ký, ba con dấu, ngày 29.4.83 uỷ ban thị cấp giấy phép số 146/GPXD/phó chủ tịch Nguyễn Văn Ánh ký kèm theo một hoạ đồ thiết kế công trình do phòng quy hoạch thị cấp được UBND thị duyệt ghi rõ “nhà ở hai tầng, khung bê tông cốt thép, tường gạch, mái ngói” rõ ràng như một chân lý. Vậy mà nay UBND thị xã buộc phải phá giở vì nhà lấn chiếm lòng lề đường, sai qui cách. Trước sự bức bách chủ ngôi nhà số 5 đề nghị chính quyền đo lại để ngôi nhà được quyền sống. Chính quyền thị lại xách thước đo. Trớ trêu thay họ đo cả thảy bốn lần. Lần thứ tư họ buộc ngôi nhà lùi vào 1m5. Đo lần thứ hai họ bảo ngôi nhà lùi vào 1m8. Đo lần thứ ba buộc ngôi nhà lùi sâu 3m3. Đo lần thứ tư họ bảo ngôi nhà lùi đúng 2m5. Ngôi nhà không thể có chân đi, cũng không thể lá mặt lá trái để đổi hướng cho nên họ tự khẳng định cái thước trong tay họ đo bị dùn. Con số 2m5 là cơ thể ngôi nhà số 5 phải chịu mất đi 2m5 máu thịt quý báu của mình.
Trong sáu tháng ngôi nhà số 5 vẫn đứng đó nhưng hai chân người chủ hộ chạy khắp nơi gõ cửa, hai tay gửi đơn, dâng đơn khiếu nại để kêu cứu ngôi nhà. Riêng năm mươi tờ cam kết của chủ hộ ngôi nhà yêu cầu chính quyền thị xã đo lại, nếu ngôi nhà có lấn chiếm dù là một milimét thì vợ chồng ông Nguyễn Văn Đông – Nguyễn Thị Để xin chịu tội tử hình.
Đêm nay, trước mặt chúng tôi hai vợ chồng chủ hộ ngôi nhà số 5 từ thị xã Tuy Hoà vào bằng chiếc xe gắn máy, một trăm mười cây số đường, qua bốn ngọn đèo khúc khuỷu, nhất là ngọn Đèo Cả như một cửa tử trong đêm mưa to gió lớn, trời tối như mực. hai vợ chồng ra đi cũng không ngoài kêu cứu ngôi nhà dắt theo cháu bé trai, còn để lại hai đứa con gái chín tuổi và mười ba tuổi trong nhà, ngoài cánh cửa sắt đóng kín.
Trưa 25.12.88 trước mắt chúng tôi ngôi nhà số 5 đang bị đập phá. Còn một chút chỗ đứng tầng trên, năm sáu người đàn ông lực lưỡng giáng búa tạ đập nốt. Dưới này đường bốn chiếc xe tải nằm giăng kín trước nhà chực chở những sắt thép vừa được lấy ra. Nhiều chùm loa vây quanh ra rả đọc những đoạn trong thông báo số 1917/UB hướng dẫn việc giải toả lòng lề đường do ông phó chủ tịch tỉnh Phạm Hồng Quang ký. Chúng tôi đứng ở đây cái không khí ngột ngạt khó thở của nắng gay gắt, của gió xoáy tròn, của hơi người nồng nặc, của mùi vôi gạch khét chát. Cái ngột ngạt ngay từ đêm 23.12 còi hú, đèn pha quét, tiếng xiềng khua, xe ô tô chạy chật đường đang vây quanh ngôi nhà số 5 làm người ta cứ tưởng ngôi nhà này là một tội phạm. Sáng ngày 23, rồi tối đó, cả ngày cả ngày cả tối họ đập phá tháo dỡ. Căn nhà số 5 không có chủ, chỉ hai đứa bé hốt hoảng lao ra giữ lấy chân thang không cho người ta leo lên lầu trên. Trong kia là góc nhà các cháu treo tranh, chiếc bàn nhỏ ngồi học, chiếc cặp da màu đỏ mẹ cháu mới mua chuẩn bị cho kỳ thi học kỳ hai. Trong kia chiếc tủ gương có mấy chục chiếc đồng hồ của khách gửi sửa, hai hai chiếc ghế nhỏ của ba má cháu ngồi. Trong kia, phía góc bàn chỗ con mèo tam thể nằm lim dim mắt. Tất cả đều là chủ quyền của ngôi nhà. Vậy mà bây giờ trước mắt các cháu tường đổ, mái sập, khói bay và mấy đống gạch vụn. Cách đây một tuần, vào một buổi chiều các cháu đang ngồi vào bàn học, ba má ở quầy báo chạy về reo to: “Các con ơi, nhà các con sẽ không được đập phá, đoàn thanh tra quốc hội sắp về rồi, cô Nguyễn Thị Ngọc Phượng, phó chủ tịch quốc hội cùng với đoàn thanh tra về thị xã”. Tờ báo Tiền Phong, đồng chí chủ tịch tỉnh Võ Hoà trả lời phóng viên về đường Ngô Quyền, tờ báo Thanh Niên đăng tin từ đại hội quốc hội cho biết đoàn thanh tra về xem xét đường Ngô Quyền, ba má cầm trong tay mừng mà phát run. Vậy mà nay ngôi nhà của các cháu hoang tàn như sau một cuộc càn lớn. Các cháu đau đớn quá cầm hai tờ báo trong tay, nước mắt chảy vòng quanh, đứng dưới chân thang gọi lớn: “Cô Phượng ơi, đoàn thanh tra ơi, người ta đập phá nhà cháu rồi. Bây giờ chúng cháu ở đâu?”. Bà con suốt hai ngày đêm đứng quanh đây theo dõi chỉ có uất ức, bây giờ nghe các cháu gọi ai cũng khóc, ai cũng đớn đau.
Trong khi đó, ba má các cháu, hai vợ chồng người sửa đồng hồ hiệu Đông Thành vào tận Nha Trang, vào tận cuộc họp của các chánh phó chủ tịch quỳ lạy từ ngoài cửa lạy vào, hai tay dâng tờ kêu cứu ngôi nhà số 5 đang bị đập phá. Hai chân quỳ hai tay dâng đơn, tiếng khóc, tiếng kêu cứu, nước mắt của người chủ nhà số 5 nhỏ giọt trên sàn nhà uỷ ban. Chính ngày hôm đó chúng tôi có mặt, chứng kiến một bi kịch, một nổi thảm khốc của cái năm tháng này thật đau lòng. Ngày hôm đó, gió từ vịnh biển Nha Trang thổi vào lồng lộng xao xát, tiếng sóng như từ biển đập vào bốn bức tường rền rỉ, vang dội. Sáu tháng nay nhà họ bị niêm phong, giấy phép hành nghề bị thu lại, tủ bàn bị dán giấy cấm di chuyển, chủ quyền ngôi nhà bị đe doạ một cách ghê gớm. Họ chạy lên chủ tịch thị kêu oan, chủ tịch thị xã bảo họ về ở với mấy tấm tôn và vuông đất nhỏ đường Duy Tân. Họ chạy vào phó chủ tịch tỉnh ký thông báo giải toả, phó chủ tịch tỉnh ấy bảo họ về bán xe gắn máy làm nhà khác để ở. Nhiều đêm liền họ nằm ngoài cửa ngõ nhà phó chủ tịch ấy để được gặp kêu oan. Và bây giờ họ giập đầu lạy dâng đơn kêu cứu trước một tập thể lãnh đạo tỉnh. Họ kêu cứu để được ở tầng trên, họ kêu cứu cho hai cây trụ trước làm mái cho người đi trên vỉa hè tránh nắng mưa… Đứng trước ngôi nhà chỉ còn là đống gạch vụn làm chúng tôi trực nhớ đến chuyện chúa Trịnh Sâm một chuyến xa giá du hành, thấy một chiếc lều của người đàn bà nghèo chưa kịp phá. Dù ác đến đâu nhưng chúa cũng nghĩ đến chiếc lều ấy phá đi người đàn bà nghèo kia sẽ ở đâu. Thế là ông “chúa ác” ấy lệnh không cho bọn tay chân đập phá chiếc lều rách nát đau khổ kia. Còn ở đây, chúng tôi biết mấy ngày hôm nay ba đứa con nhà số 5 phải ở tá túc mấy nhà lân cận, việc học hành các cháu phải dừng lại, hai vợ chồng người chủ nhà số 5 phải vất vưởng xuôi ngược trên đường. Và chúng tôi biết người vợ vẫn tiếp tục viết đơn, người chồng đi gõ cửa pháp luật để nộp đơn. Tất cả không ngoài kêu cứu chủ quyền một ngôi nhà đang bị xúc phạm. Tiếng kêu cứu vẫn tiếp tục không phải chỉ cho một luật pháp được nghiêm minh mà còn cho một đạo lý được sáng tỏ trên đời này.
Tôi nhớ mãi buổi trưa hôm ấy, ngôi nhà số 5 người ta đang đập, tầng trên đang còn, hai trụ trước đứng nguyên vẹn. Trên trụ sở uỷ ban thị sang trọng có cuộc họp chớp nhoáng giữa đồng chí bí thư tỉnh uỷ với đồng chí phó chủ tịch tỉnh, chánh phó chủ tịch và bí thư thị xã, để bàn một vấn đề dừng lại hay tiếp tục đập phá ngôi nhà số 5. Sau hơn một tiếng đồng hồ, cánh nhà báo chúng tôi không được dự phải đi tha thẩn ngoài sân chờ đợi. Bỗng có nhiều người từ cầu thang chạy ra sân, nét mặt vui sướng hồ hởi, miệng reo hò không ngớt: “Được lệnh đập tiếp rồi chúng mày ơi”. Nghe niềm sung sướng của họ mà thành nỗi đau xót trong chúng tôi. Chúng tôi nghĩ, ngày lúc này cứu lấy pháp luật, cứu lấy đạo lý phải chăng cùng một lúc?
Chiều lại chúng tôi tranh thủ xuống bệnh viện Bắc Phú Khánh thăm Đoàn Thị Thuận. Đoàn Thị Thuận vẫn nằm đó, nằm trong mê man, hai chân, tay trái vẫn liệt và tay phải bắt đầu đơ cứng. Chúng tôi gặp nhiều bà con trong thị xã mang quà đến cho Thuận gọi là quà trước Tết. Chúng tôi xúc động trước tấm lòng tốt của bà con mà nghĩ đến ngôi nhà số 5 vừa bị đập phá trước tết tròn một tháng.
Đứng trong lòng thị xã Tuy Hoà không một chút yên ổn. Trước mắt chúng tôi, một Đoàn Thị Thuận, bảy mươi hai ngôi nhà – trong đó ngôi nhà số 5 vừa “thanh toán” xong làm chúng tôi nghĩ đến một con người, một ngôi nhà mà sao cùng một nỗi đau, cùng một số phận.

Nha Trang, 30-12-1988